Deneme Nedir, Nasıl Yazılır, Denemenin Özellikleri Nelerdir?

Deneme, yazarın belirli bir konuda kesin bir hükme varmadan, kişisel düşünce ve duygularını samimi bir üslupla ifade ettiği bir yazı türüdür. Bu türde yazılan metinlerde ispat kaygısı taşınmaz ve iddialı olma zorunluluğu yoktur.

Deneme, Montaigne gibi önemli yazarlar tarafından başlatılmış ve zamanla gelişmiş bir yazı türüdür . Eski dönemlerde bu tür yazılara "kalem tecrübesi" denirdi. Deneme, geniş bir konu yelpazesini kapsayabilir, aşk, din, gelenek, ahlak, felsefe, sanat, siyaset gibi çeşitli konuları içerebilir. Önemli olan, yazarın konu üzerindeki kişisel görüş ve düşüncelerini ifade etmesidir.

Türk edebiyatında denemenin ilk izlerine Tanzimat sonrasında rastlanmaktadır. Servet-i Fünun döneminden itibaren daha belirgin bir şekilde kendini göstermiş ve Cumhuriyet döneminde de gelişimini sürdürmüştür.

Denemenin Özellikleri Nelerdir?

Denemenin birçok özelliği vardır ve bu özellikler, bu yazı türünün doğasını belirler. İşte denemenin bazı temel özellikleri:

Kanıt ve İspat Zorunluluğu Yoktur: Deneme, bilimsel yazılardaki gibi kanıt ve ispat yükümlülüğü taşımaz. Yazar, kişisel görüşlerini ifade ederken bu görüşleri kanıtlarla desteklemek zorunda değildir.
Düşünsel Serbestlik: Deneme, düşünsel bir serbestlik sunar. Yani yazar, istediği herhangi bir konuda serbestçe düşünebilir ve o konu hakkında yazabilir.
Kişisel ve Samimi Üslup: Deneme, yazarın kişisel düşünce ve duygularını ifade ettiği bir edebi türdür. Deneme yazısı, samimi bir üslupla kaleme alınır, okuyucuya yazarın iç dünyasını açar.
Akıcı ve Anlaşılır Dil: Deneme yazıları, akıcı bir dil kullanır ve genellikle halkın anlayabileceği bir üsluba sahiptir. Bu nedenle yazar, karmaşık terimlerden kaçınarak, okuyucuyla kolayca iletişim kurmaya çalışır.
Kendi Kendiyle Diyalog: Deneme yazarı, yazıyı ele alırken adeta kendi kendisiyle bir diyalog içindedir. Bu, yazının daha samimi ve içsel bir nitelik kazanmasına olanak tanır.

Bu özellikler, denemenin esnek ve kişisel bir yazı türü olarak nitelendirilmesine katkıda bulunur. Yazarlar, bu özellikleri kullanarak konularını özgürce ele alabilir ve okuyucularla derin bir bağ kurabilirler.

Deneme Nasıl Yazılır

Konu Seçimi: Yazınızın ana temasını belirleyin. Kişisel ilgi alanlarınız veya güncel konular üzerine odaklanabilirsiniz. Konunun sizin için anlam taşıması önemlidir.
Plan Yapma: Giriş, gelişme ve sonuç olmak üzere temel bir yapı oluşturun. Bu plan, yazınızın düzenli ve mantıklı bir şekilde ilerlemesine yardımcı olacaktır. Denemenizin hangi okuyucu kitlesine hitap ettiğini düşünün. Bu, dil ve ton seçiminizi etkileyecektir. Yazınızı desteklemek için kişisel deneyimlerinizi veya somut örnekleri kullanın. Bu, yazınıza kişisel bir dokunuş ekleyecektir. Yazınıza bir duygusal bağlam ekleyin. Okuyucuların sizinle daha fazla bağ kurmalarını sağlayacak, düşündürücü bir anekdot veya duygu yüklü bir ifade ekleyin.
Uygulama: Giriş kısmında etkileyici bir açılış yazarak okuyucunun ilgisini çekin. Konuyu tanıtın ve tezinizi belirtin. Gelişme kısmında ana düşünceyi destekleyen paragrafları yazın. Her bir paragraf bir alt konu veya argüman ele almalıdır. Düşüncelerinizi mantıklı bir sıra ile organize edin. Sonuç kısmında ise yazınızı özetleyin ve ana tezinizi vurgulayın. Okuyucuya düşündürücü bir mesaj bırakarak veya bir çağrıda bulunarak yazınızı sonlandırın.

Deneme Örnekleri

Denemenin nasıl yazılacağına örnek verirsek, yukarıdaki aşamaları göz önünde bulundurararak şu şekilde yazabiliriz;

Başlık: "Şehirdeki Yabancılık"

Giriş: "Her anıyla canlı ve hızlı bir şehirde yaşamak, bir yandan heyecan verici bir deneyim sunarken, diğer yandan bir yabancılık duygusu yaratır…"

Gelişme: "Şehirdeki yoğun kalabalıklar, her biri kendi dünyasına odaklanmış insanlarla dolu. Sokaklar, yabancıların adeta kendi yollarında kayboldukları bir labirent gibi. Bu karmaşa içinde bir yabancı gibi hissetmemek neredeyse imkansız…"

Sonuç: "Ancak, bu yabancılık duygusuyla baş etmek, aynı zamanda kendi iç dünyamı keşfetme fırsatı da sunuyor. Şehir, sadece fiziksel bir mekan değil, aynı zamanda içsel bir yolculuk alanıdır…"

Türk Edebiyatında Deneme

Türk edebiyatında deneme yazı türünün öncüsü, genellikle Tanzimat Dönemi ve Servet-i Fünun Dönemi yazarları arasında kabul edilen Namık Kemal'dir. Namık Kemal, hem şiir hem de yazılarıyla döneminde etkili bir edebi figür olmuştur.

Namık Kemal'in denemeleri, döneminin toplumsal ve siyasi sorunlarına dair düşüncelerini içerir. "Cevdet Paşa’ya Mektup" gibi eserleri, deneme türünün öne çıkmasına katkıda bulunmuştur. Bu mektuplarda, Namık Kemal, çağının Osmanlı toplumunu ve devlet yapısını eleştirmiş, modernleşme ve batılılaşma konularına değinmiştir.

Bununla birlikte, Tanzimat ve Servet-i Fünun dönemlerinde deneme türüne katkıda bulunan diğer önemli isimler de vardır. Örneğin, Recaizade Ekrem, Ahmet Mithat Efendi gibi yazarlar da deneme türünde eserler vermişlerdir.

Ancak, genel olarak, Namık Kemal'in deneme türündeki yazılarıyla Türk edebiyatında önemli bir etki yarattığı ve bu türün gelişimine öncülük ettiği kabul edilmektedir.

Linkler: Denemenin Özellikleri Nelerdir?, Deneme Nasıl Yazılır?, Deneme Örnekleri, Türk Edebiyatında Deneme

Bu içeriği paylaşmak ister misin?