Takiyuddin Rasathanesi - Osmanlı'nın İlk Uzay Gözlem Evi

Osmanlı Devleti'nin ilk uzay gözlem evi olan Takiyüddin Rasathanesi'nin üzücü hikayesi, tarihimizi anlamak ve ders çıkarmak için önemlidir. Tarihte birçok bilim insanının mücadele ettiği gerici düşünceden nasibini alan Takiyüddin Efendi ve onun uzay gözlem evinin ibretlik hikayesi şu şekildedir.

Takiyüddin Efendi, 1526 yılında Şam'da, Türk kökenli bir ailenin oğlu olarak dünyaya geldi. Babası Maruf Efendi Şam'da kadı olarak görev yapmaktaydı. İlk eğitimini Şam'daki bir medresede babasından aldı. Eğitiminden sonra Dimeşk'te (Şam) Müderris olarak görev aldı ve bu esnada yaptığı bilimsel gözlemler ile o bölgede ün kazandı.

Ailesinin 1550 yılında İstanbul'a gelmesi nedeniyle, oradaki eğitimini yarıda bırakarak İstanbul'daki bazı alimlerden ders almaya başladı. Astronomi ve matematiğe karşı büyük bir ilgisi vardı. Sadrazam Semiz Ali Paşa döneminde Edirnekapı Medresesi'ne müderrit olarak atandı.

1571 yılında Padişah III. Selim tarafından Müneccimbaşılığına atandı. Osmanlı Döneminde yetişen çok yönlü bilim adamlarından biri olarak gösterilen Takiyuddin Efendi, Matematik, Astronomi, Fizik, Mekanik ve Tıp konularında çeşitli eserler kaleme aldı. Trigonometri ve ondalık sayılarla ilgili pek çok çalışma yaptı. Ama asıl ilgisi Astronomiye karşıydı ve eserlerinin büyük çoğunluğu da bu yöndeydi.

Takiyüddin Efendi, ilk kez meridyenler arası zamanı ölçen, Güneş, Ay ve yıldızların doğuş yerlerini tespit eden, ayrıca enlem, boylam ve eğim metotlarını geliştiren bir bilim insanıdır. O zamanki hesaplamalarında Ay’ın, Güneş’in ve Dünya’nın hareketlerini bugünkü değerlere çok yakın olarak bulmuştur. Osmanlı'da namaz vakitlerini gösteren ve yakın gezegenlerin hareketlerinin takip edildiği tabloların artık ihtiyacı karşılamadığını düşünüyordu. Aynı zamanda çağın gerisinde kalmamak için Takiyüddin Efendi, bir gözlem evinin kurulması gerektiğini düşünüyordu.

Bu talebini padişah III. Murat'a bildirince, Osmanlı padişahı bu isteği kabul etti ve Veziriazam Sokullu Mehmet Paşa ile Hoca Sadettin Efendi'yi ona yardımcı olmakla görevlendirdi. Böylece Takiyüddin Efendi, Osmanlı Devleti'nin ilk uzay gözlem evi olan rasathaneyi (Dar-ü'r Rasad-ül Cedid) kurdu. Astronomi sahasındaki önemli kitapları ve dönemin en gelişmiş gözlem cihazlarını buraya yerleştirdi.

Müneccimbaşı Takiyüddin Efendi, Tophane sırtlarına kurduğu gözlem evinde çalışmalara başladı. Burada, daha gelişmiş gözlem aletleri yapmaya ve bir kütüphane oluşturmaya başladı. Astronomi alanında birçok çalışma yapan Takiyüddin Efendi, önemli eserler bıraktı.Rasathanede 16 personel bulunuyordu ve o yıllarda bir kuyruklu yıldızın incelenme fırsatı da oldu.

Bu kuyrukluyıldız o dönemde pek bilinmediğinden padişah III. Murat, Takiyuddin Efendiden bu kuyrukluyıldız hakkında bir görüş de bulunmasını istemiştir. Takiyuddin Efendi de, bu kuyrukluyıldızın mutluluk ve saadet getireceğini söylemiştir. Lakin durum öyle olmamış ve kısa zaman içinde Osmanlı’da bir veba salgını baş göstermiştir.

O dönemde Osmanlı Devletinde pek çok siyasi çekişme vardı. Bu siyasi çekişmelere bir de dini çekişme ekleyen Şeyhülislam Kadızade Ahmet Şemsettin Efendi, “Rasathaneler bulunduğu ülkeleri felakete sürükle” şeklinde bir fetva verdi. Hatta bununla da kalmayarak padişaha bu rasathanenin ülkeye bela getirdiğine dair bir mektup yazdı.

Şeyhülislam efendinin verdiği bu fetva, salgın hastalığın rasathane yüzünden arttığını söyleyen kişilerin elini güçlendirmiş ve sayılarını da artırmıştır. Bu olay zaten bir takım iç sorunlar yaşayan padişahı daha da zor bir duruma sokmuştur ve bu yüzden Osmanlı tarihindeki tek gözlem evi olan İstanbul Rasathanesi, 22 Ocak 1580 tarihli bir padişah fermanıyla birlikte denizden top atışı yapılarak, yıkıma uğramıştır.

Rasathanenin yıkılmasından sonra 5 yıl daha yaşayan Takiyuddin Efendi, ömrünün sonuna kadar çalışmalarını sürdürmüş ve 1585 yılında vefat etmiştir.

Bu içeriği paylaşmak ister misin?